विश्वमै उत्कृष्ट बाघ वासस्थानका रुपमा बर्दिया निकुञ्ज

बाघ संरक्षण गर्न आवश्यक पूर्वाधार र उपयुक्त हावापानी भएकाले बर्दिया राष्ट्रिय निकुञ्जलाई विश्वमै धेरै बाघ पाइने उत्कृष्ट बासस्थानका रुपमा विकास गर्न सकिने प्रशस्त आधार छन् ।
बाघको आहारका लागि अत्यावश्यक जन्तु हरिणका साथै उक्त निकुञ्जमा पानीको स्रोत (पोखरी, नदी र खोला) अत्यन्त राम्रो रहेकाले सरकारले निकुन्जको सुरक्षाका लागि सामान्य कार्ययोजना अघि बढाएमात्र पनि त्यसलाई छिट्टै मूर्तरुप दिन सकिने सम्भावना छ ।
निकुञ्जले एसियामै धेरै चित्तल पाइने स्थानका रुपमा ख्याति कमाएको छ । निकुञ्जमा जरायो, रतुवा, लघुना, बाह्रसिङ्गे र चित्तल गरी पाँच प्रजातिका हरिण पाइन्छन् ।



निकुञ्जमा करिब १२ हजारको सङ्ख्यामा हरिण रहेकामा चित्तल जातिको हरिणको सङ्ख्या मात्रै छ हजारको हाराहारीमा छ ।
एउटा बाघको आहारका लागि वर्षमा ७० वटा हरिणको आवश्यकता पर्ने निकुञ्जका प्रमुख वार्डेन टीकाराम अधिकारीले जानकारी दिनुभयो । साथै उक्त क्षेत्रमा हाल २१६ कृष्णसार रहेको बुझिएको छ ।
सो निकुञ्जमा हाल वयस्क बाघको सङ्ख्या १७ देखि २९ रहेको अनुमान गरिएको छ । बर्दिया नेपालको दोस्रो ठूलो सङ्ख्यामा बाघ संरक्षण भएको निकुन्ज हो ।
निकुञ्ज क्षेत्रमा २१ वटा पोखरी, केही घोला, कर्णाली र बबईजस्ता ठूला नदी तथा मानखोला, औरीसहितका साना खोला रहेकाले सो क्षेत्रमा पशुपक्षीका लागि पर्याप्त पानीको स्रोत छ ।
वन्यजन्तुका लागि उपयुक्त वासस्थान एवं पारिस्थितिकीय विविधता, प्रजाति विविधता, अनुवांशिक विविधताको दृष्टिकोणबाट पनि सो निकुन्ज निकै धनी छ ।
निकुञ्जमा ५४ प्रजातिका स्तनधारी, ४३८ प्रजातिका पक्षी, २५ प्रजातिका घस्रने वन्यजन्तु, १२१ प्रजातिका माछा र करिब ७० प्रतिशत क्षेत्रफल सालको वनले ओगटेको छ ।
नेपालमा पाइने १६ प्रजातिका कछुवामध्ये १३ प्रजातिका कछुवा बर्दियामा पाइने निकुञ्जको दस्तावेजबाट ज्ञात भएको छ ।

निकुञ्जमा हात्तीको सङ्ख्या ८०, पहिचान भएका गैंडाको सङ्ख्या २१ र पहिचान नम्बर नभएका थप चार गैँडा रहेको अनुमान निकुञ्जले गरेको छ ।
बर्दिया जिल्लाको ९६८ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रफल ओगटेको सो निकुन्ज क्षेत्रफलको हिसाबले तराई क्षेत्रको सबैभन्दा ठूलो संरक्षित क्षेत्र हो ।
पूर्वमा बाँके, पश्चिममा कैलाली, उत्तरमा सुर्खेत र दक्षिणमा नेपाल भारत सीमासम्म फैलिएको निकुञ्ज प्रारम्भमा शाही शिकार सुरक्षित वनको नामबाट संरक्षण सुरु गरिएको थियो ।
निकुञ्जको सुरक्षाका लागि निकुन्ज कार्यालयका २२ र नेपाली सेनाका २० वटा सुरक्षाचौकी राखिएको छ । ती सुरक्षाचौकी सहित अन्य पाँच जाँच चौकी खडा गरी नेपाली सेनाले निकुञ्जको अहोरात्र सुरक्षा गरिरहेको छ । नेपाली सेनाले छिट्टै थप चार जाँच चौकी खडा गर्ने तयारी गरिरहेको छ ।
सो निकुञ्जको सुरक्षाका लागि तैनाथ ज्वालादल गणका गणपति प्रकाश देउजाले जङ्गली जनावर र चोरी सिकारीबाट हुनसक्ने जोखिमको सामना गरेर नेपाली सेनाले निकुञ्जको सुरक्षाको लागि अहोरात्र काम गरिहेको प्रतिक्रिया दिनुभयो ।
निकुञ्जको राजस्व आम्दानीको मुख्य स्रोत पर्यटन भए पनि यसको प्रचारप्रसारको कमी महसुस गरिएको छ ।
राजधानीबाट लामो दूरीको यात्रा पुरा गरेर आउनुपर्ने, विद्युत्, सञ्चार र यातायातको उचित प्रबन्ध हुन नसक्दा वन्यजन्तु अवलोकनका दृष्टिकोणले अत्यन्त आकर्ष र मनमोहक भएर पनि उल्लेख्यरुपमा पर्यटक भित्र्याउन नसकिएको निकुञ्ज व्यवस्थापन पक्षको भनाइ छ ।


वन्यजन्तु संरक्षणबारे स्थानीयवासीलाई जनचेतना दिलाउन नसक्दा र चोरी सिकारीको कारण बर्सेनि सयौँ दुर्लभ वन्यजन्तुको सो निकुञ्जमा सिकार हुँदै आएको छ ।
गत आर्थिक वर्षमा मात्रै निकुञ्जभित्रको राजमार्गको प्रयोग गरी वन्यजन्तुको सुकुटी ओसारपसार गर्ने ३८ जनालाई पक्राउ गरिएको निकुञ्जले जनाएको छ ।

चोरी सिकारीले पासो थापेर खासगरी गैंडा, बाह्रसिङ्गे, भालु, जरायो र चित्तल मार्ने गरेका छन् । निकुञ्जले चोरी सिकारी नियन्त्रणका लागि स्थानीय ५०० युवालाई समूहगतरुपमा परिचालन गर्न सुरु गरेको छ ।
निकुञ्जको मध्यवर्ती क्षेत्रमा वन्यजन्तुबाट प्रभावित, गरिब, दलित, जनजाति र पछाडि परेका वर्गलाई संरक्षणमूलक, कार्यमूलक, सीपविकास र सामुदायिक विकासका कार्यक्रम हुँदै आएको छ । निकुञ्जले बर्सेनि मध्यवर्ती क्षेत्रका जनतालाइ एक करोड ५० लाख लगानीमा आयमूलक कार्यक्रम सञ्चालन गर्दै आएको छ ।
निकुञ्जको गस्ती टोलीको कारवाहीमा परेर गत वर्ष फागुन २६ गते निकुन्जको क्षेत्रभित्र बाँसपानीमा तीनजनाको मृत्यु हुनाका साथै एकजना पक्राउ गरिएको घटनाले मुलुकमा निकै चर्चा पाएको थियो ।
वन्यजन्तु विशेष गरी बाघ, गैँडा, हरिणलगायतका दुर्लभ जङ्गली जनावरको वासस्थान रहेको सो निकुञ्जमा वन्यजन्तु चोरी सिकार र अवैध गतिविधि नियन्त्रण गर्दे स्थानीय जनतालाई जनचेतनासहित सामाजिक विकासमा संलग्न गराउनुपर्ने र नेपाली सेनालाई थप साधनस्रोतसहित सेनाको सुरक्षाचौकी थप गर्नु आवश्यक रहेकामा वार्डेन अधिकारीले जोड दिनुभएको छ ।



If you save the nature, it saves your life.